Нутгийн сонин

Монголдоо очиж сар гаран болоод ирлээ. Нутгийн сонин МИАТ-ын билет захиалахаас эхэллээ. Нэгэнт мөнгө төлж байгаа болохоор үндэсний компаниа дэмжье гээд МИАТ-аас билет асуулаа. Ирж очих билет 1350 доллар гэж байна. Арай үнэтэй санагдаад бусад авиа компаниудын билетийг сонирхсонд Айр Чайна 1200, Кореан Айр 1000 доллар гэж байх юм. Харин Японы авиа компаниуд Монгол уруу нислэг хийдэггүй юм байна. Аа бас жуулчны компани МИАТ-ын тийз бичдэг юм байна. Тэр нь 1150 доллар гэнэ. МИАТ-ын онгоцны билетийг бичиж байж МИАТ-аас хямд бичдэг сонирхолтой үзэгдэлтэй учирлаа. Эцэст нь Монголоос билет авхуулаад МИАТаар нислээ. МИАТ-ын онгоцонд суухад л онгоцны үйлчлэгч нарын хүйтэн хөндий царайнуудтай учирлаа. Ядаж инээмсэглэж болдоггүй юм байхдаа гэсэн сэтгэгдэл төрхийн сацуу онгоц хөөрлөө, хоол ирлээ, загас тахиа 2 байсан тахиа нь дуусчихлаа загас авах уу гэж байна, өглөө эрт гарсан болохоор ямар идэхгүй гэлтэй биш за гээд л авлаа. За тэгээд Чингис хаан онгоцны буудалд онгоц газардаад гааль дээр шалгууллаа, өнөөх л хүйтэн хөндий царай, мөн дугаарлан зогсож буй Монголчуудын маань хэрүүл угтлаа. Ойрд ийм хэрүүл сонсоогүй болохоор сонин содон сонсогдож байлаа. МИАТ-ын хувьчлалыг түргэлээсэй билээ.

Улаанбаатар маань хоёр жилийн өмнөхтэй харьцуулахад хэдэн өндөр байшингууд баригдсаныг эс тооцвол нэг их өөрчлөгдөөгүй харин машин ихссэн нь илт мэдрэгдэж байна лээ. Миний таньдаг хүмүүсийн дийлэнх нь, машинтай байсангууд нь жийптэй, машингүй байсангууд нь машинтай болчихож. Энэ нь банкууд авомашин худалдаж авахад нэлээд боломжийн нөхцөлтэй лизинг олгосон нь илт нөлөөлжээ. Банк гэснээс хүмүүс 2 намын амлалтаас болж мөнгөө авахаараа төлчинхө гээд бакнаас зээл авсан байна гэж өмнө нь уншсан боловч итгэхгүй байсан юм. Тийм юм гэж юу байдагын гэж бодоод. Гэтэл миний ойр дотны хүн 1.500.000 аа авахаар төлнө гээд ХААН банкнаас сарын 3%-ын хүүтэй мөнгө зээлчихсэн өнөөх нь хүү нь өсөөд 2.000.000 болчихсон байхыг үзэж байж итгэлээ. Нэг найзын маань яриагаар ноднин наадмын урд өдөр Да хүрээ зах дээр огт хөдөлдөггүй, асдаггүй 9 ширхэг машин үлдээд бусад нь бүгд зарагдсан гэнэ. Ид зам засварын үер очсон болохоор бөглөрөл хаа сайгүй л байна лээ, гэхдээ нэг үеэ бодвол жолооч нарын соёл бага ч гэсэн дээшилжээ, учиргүй дайраад бөглөө үүсгээд байдаг байсан нь багассан байна. Өөрөө машин бариад явсан чинь явган хүн болон бусад машинуудад зам тавьж өгөөд л нэлээд соёлжсон болтой. Гэтэл яг зам тавьж өгөөд зогсохоор нөгөө урдуур гүйх гээд байсан хүн маань зогсчих юм, яв яв гэхээр явахгүй, хөөе яваачээ гэхээр зарим явган зорчигчид уурлах шинжтэй, чи өөрөө явахгүй юу гэж ч байх шиг бас араас ирсэн машин сигналдаад байх юм аа. Бөглөрөл хэдийгээр их байсан ч гэсэн цагаа зөв тооцоолоод явбал жаахан удаан л болохоос Улаанбаатарт яваад байж болохоор байна лээ. Одоо автомашины нягтрал ихтэй Баруун, Зүүн 4 зам, Гэсэр сүмийн уулзвар Цэцэг төв, Төв шуудангийн уулзвар, 100 айл, Нарантуулын уулзвар гэх мэт газруудад гүүрэн юм уу, нүхэн гарц бариад уулзарын нэвтрэх чадварыг сайжруулчихвал болчих юм шигээ. Гэрлэн дохио их цөөхөн байгаа нь бөглөрөл үүсгэж байгаа нэг шалтгаан юм болов уу. Учир нь гэрлэн дохиог олшируулбал машинууд зам дээрээ жигд тархаад бөглөрөл тодорхой хэмжээгээр саарах ба зам тээврийн осол гарах нь багасана шүү дээ.

Мөн хоёр ч дүүргийн Халамжийн төв, Үл хөдлөх хөрөнгийн улсын бүртгэлийн газар, Иргэний бүртгэл мэдээллийн төвөөр очиж үйлчлүүллээ. Энд нэг анзаарагдсан юм нь хуучин байгууллагын жижүүр гэж байсныгаа “Угтах үйлчилгээ” гээд нэрлэчихсэн юм болов уу даа. Уг нь энэ “Угтах үйлчилгээ” гэдэг нь тухайн байгууллагуудаар үйлчлүүлэх гэж байгаа хүнд туслах, шаардлагатай бичиг баримтуудыг нь үзээд дутуу, буруу зүйлүүдийг нь тодруулж өгөх үүрэгтэй баймаар. Гэтэл ингэж үйлчилж байгаа юм алгаа. Тийм хүн тэр өрөөнд суудаг, тэр асуудлыг тэд дүгээр өрөөнд сууж байгаа хүн шийддэг гэхээс хэтрэхгүй байгаа нь өнөө хуучины байгууллагын жижүүрээс ялгаа юун. Эдгээр газрууд маш их оочертой. 1-2 цаг оочерлож байж арайхийж нөгөө хүн дээр нь очихоор өө энэ нь буруу, тийм бичиг баримт нь дутуу гээд л буцаачих юм. Үйлчлүүлэгчдийг ийм байдалд оруулахгүй хүмүүсийн цагийг хэмнэх нь л дээрх “Угтах үйлчилгээ”-ний зорилго баймаар юм гэж бодогдож байлаа. За тэгээд өнөө төрийн түшмэлүүд маань цайндаа эрт орж, ажилдаа оройтох, компьютер дээр хөзөр тоглох, гар утсаараа ярих(ажил биш хувийн яриа), танил тал, хамт ажиллагсадынхаа асуудлыг хурдан шийдэж өгөх, дээр нь дээрэнгүй, бүдүүлэг, соёлгүй харьцаа бол бүр ердийн байх ёстой үзэгдэл, норм, хэвшил болчихжээ.

Хотын маань гудамж талбай ямарч цэцэрлэгжүүлэлт, усалгаа байхгүй болохоор шороо тоос ихтэй, гудамжаар яваа хүмүүс яарсан шинжгүй, хэлхэлдээд л, налгар алхаад л нэг талаасаа жаргалтай ч юм шиг боловч ажилгүйдэл маш их байгаа нь тэр байх. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ 3 дахин өссөн, зарим барааны үнэ хэвээрээ ч, зарим нэг худалдааны төвүүдийн бараа хэтэрхий үнэтэй байгаа нь нийгмийн баялаг шудрага бус хувиарлагдсаныг илтгэх мэт. Өөрөөр хэлвэл тэр хэт үнэтэй барааг авдаг хүмүүс байгаа, мөн монголчуудын нэрэлхүү зан уг худалдааны төвүүдийн учир шалтгаан биз.

Уулзсан залуучуудын ихэнх нь ямар нэг төрийн бус байгууллагын гүйцэтгэх захирал, удирдах зөвлөлийн гишүүн байх юм. Ер нь нийтээрээ төр засгийн одоогийн энэ байдал болохоо байчихсан, ямар нэг өөрчлөлт шинэчлэлт хийхийг хүсэж байх шиг. Харин өөрчлөх, шинчлэх дээрээ л гацаад байгаа бололтой.

Ер нь Монголд маань Атрын 3-р аян гэдэг шиг “Соёлын довтолгоон 2”-ыг хийх шаардлагатай болсон ч юм шиг.

2009 оны 11 дүгээр сар 1